تحولات نظام بانکی ایران: بررسی چالشها و ارائه راهکارهای اصلاحی
کلمات کلیدی:
اصلاح نظام بانکی, ناترازی بانک ها, اقتصاد بانک محورچکیده
نظام بانکی ایران بهعنوان یکی از ارکان اصلی تأمین مالی و تخصیص منابع اقتصادی، در دهههای اخیر با چالشهای ساختاری و عملکردی متعددی مواجه بوده است. این پژوهش با رویکرد تحلیل مضمون و مصاحبه با خبرگان حوزه بانکی و اقتصادی، به تحلیل این چالشها و ارائه راهکارهای اصلاحی پرداخته است. یافتهها نشان میدهد عواملی مانند رویکرد سنتی بانکداری، نبود تنوع در منابع تأمین مالی، فشار دولت برای اعطای تسهیلات تکلیفی، ورود بانکها به عرصه بنگاهداری نقش مؤثری در بروز ناترازی نظام بانکی داشتهاند. یکی از مسائل کلیدی، ورود بانکها به بنگاهداری است که تمرکز بانکها را از وظیفه اصلی خود یعنی مدیریت و تخصیص بهینه منابع مالی دور کرده و مشکلاتی چون فساد، ناکارآمدی مدیریتی و کاهش شفافیت را به دنبال داشته است. علاوه بر این، وابستگی دولت به بانکها و تأکید بر تأمین مالی از طریق آنها، بهجای تنوعبخشی به ابزارهای مالی، منجر به کاهش بهرهوری و کارایی در نظام بانکی شده است. یافتههای کمی این پژوهش نشان میدهد که نرخ کفایت سرمایه در برخی بانکها مانند بانک ملی، پارسیان و شهر منفی بوده و آنها را در شرایط بحرانی قرار داده است، در حالی که بانکهای خاورمیانه، کارآفرین و ملت وضعیت بهتری دارند. همچنین، زیان انباشته یازده بانک به بیش از ۵۷۵۹ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده است. طبق ماده ۱۴۱ قانون تجارت، این میزان زیان انباشته نشاندهنده خطر بالقوه ورشکستگی در این بانکها است. برای اصلاح این وضعیت، راهکارهایی نظیر بازنگری و بهروزرسانی قوانین بانکی، تقویت نظارت بانک مرکزی با استفاده از فناوریهای نوین، افزایش شفافیت در فعالیتهای بانکها، و تنوعبخشی به منابع تأمین مالی پیشنهاد میشود. همچنین حرکت از رویکرد بانک محوری به تولید محوری و اجرای خصوصیسازی واقعی و هدفمند میتواند به بهبود عملکرد نظام بانکی کمک کند. ایجاد نظام رتبهبندی اعتباری برای کاهش ریسکهای اعتباری و بهینهسازی فرایند اعطای تسهیلات نیز از دیگر اقدامات ضروری است. اجرای این اصلاحات میتواند ضمن کاهش چالشهای موجود، زمینهساز افزایش پایداری و نقشآفرینی مؤثر نظام بانکی در توسعه اقتصادی کشور شود. این اصلاحات در کنار شفافیت و نظارت کارآمد، تضمینی برای تحقق اهداف کلان اقتصادی ایران خواهند بود.
دانلودها
مراجع
Arbab Afzali, M., Nadri, K., & Tavakolian, H. (2021). A comparison of the effects of capital adequacy changes on Iran’s economy and banking system under Basel II and III regulations.
Cabinet of Ministers. (2017). Draft amendment of the Monetary and Banking Act. Tehran: Secretariat of the Cabinet.
Central Bank Monetary and Financial Research Institute. (2017). The necessity of transitioning from a bank-based economy to a market-based one.
Chenarani, H., Yavari, K., Hasani, H., & Heidari Sharifzadeh, M. J. (2023). Analysis and evaluation of the imbalance in Iran’s banking system and its impact on economic growth. Economic Policy, (30).
Dehghan Menashadi, M. (2022). Challenges and barriers to implementing partnership contracts in Iran’s banking system and reform strategies. Islamic Economics and Banking.
Hari, M. (2020). Legal pathology of financial instruments and Islamic contracts in Iran’s banking system. Legal Studies Quarterly, (9).
Islamic Consultative Assembly. (2004). The Act on Regulating the Unstructured Money Market. Tehran: Official Gazette of the Islamic Republic of Iran.
Islamic Revolutionary Council. (1979). Legal bill on the administration of state-owned banks. Tehran: Official Gazette of the Islamic Republic of Iran.
Khalilou, R., Abdolhamid, M., & Rezaeian, A. (2023). Importance–performance analysis of reform policies in Iran’s banking system based on Islamic banking approach. Monetary and Financial Economics, Fall & Winter 2023.
Khatibi, M. (2023). An investigation of the causes of the Iranian banking system’s failure to gain public trust in eliminating usury. Ma’refat Journal, 32.
Ministry of Economic Affairs and Finance. (2001). Strategic reforms plan for banks: Steps toward reforming the Islamic banking system in Iran. Tehran: Ministry of Economic Affairs and Finance Publications.
Mousavian, S. A., & Meisami, H. (2019). Islamic Banking (Vol. 1): Theoretical Foundations and Practical Experiences. Tehran: Monetary and Banking Research Institute.
Nazarpour, M. N., Momeni Nejad, N., & Haghighi, M. (2017). Bank-based financial structure and its role in the emergence of stagflation in Iran's economy.
Plan and Budget Organization of Iran. (2000). The Third Five-Year Economic, Social, and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Official Gazette of the Islamic Republic of Iran.
Plan and Budget Organization of Iran. (2016). The Sixth Five-Year Economic, Social, and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2017–2021). Tehran.
Poursafar, Z., & Masoumi Nia, A. (2022). Analysis of the relationship between bank-owned enterprise activities and economic growth in Iran. Iranian Political Sociology Monthly.
Razavi, M. (2014). Islamic banking in Iran: History, performance, and planning. Tehran: Institute for Banking Studies.
Shaghaghi Shari, V., Akbarian, R., Basirizadeh, S., & Jalalvand, A. (2024). A historical–institutional analysis of barriers to the formation of Islamic banking in Iran. Economic Essays with an Islamic Approach.
Shahabi, V., Tahamipour, S. R., Shahabi, A., & Amiri, M. (2023). The formation trend of imbalance in Iranian banks and proposed counter-strategies. Applied Economic Theories.
Shirijian, M., Farzin, M. R., Hadi-Nejad, M., & Daman-Keshideh, M. (2023). Evaluating the efficiency of interest rate policy tools in managing inflation under imbalance in the banking system based on Islamic banking requirements.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 سیدعبداله رضوی, سمیرا بصیری زاده (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.